Waarom werken vaste zorgmedewerkers de vervelende diensten?

Recent onderzoek van ZZP-erindezorg.nl leverde op dat zzp'ers alle diensten alle dagen werken. Dit staat in schril contrast met het beeld dat zij alleen 'de leuke diensten' op de 'leuke dagen' werken. Vaste zorgmedewerkers lopen toch de gaten dicht, zo is het beeld. Dat klopt. Maar waarom werken vaste zorgmedewerkers de vervelende diensten?

Een roosterprobleem is geen zzp probleem

Slecht en dikwijls onmogelijk roosterbeleid binnen zorgorganisaties, locaties en teams leiden ertoe dat vaste zorgmedewerkers overvraagd en overbelast raken. In de zoektocht naar de schuldige van de onrust die de planning al jaren met zich meebrengt, zijn de ogen inmiddels gericht op de zzp'er in de zorg. Zij doen alleen de 'leuke diensten' op de 'leuke dagen', zo is de mantra geworden. De vaste zorgmedewerker loopt het op omdat de zzp'er het als eerste 'voor het kiezen heeft'. Als je de praktijk van zorgorganisaties wat beter kent dan zie je de dagelijkse worsteling die het rooster geworden is. En waarom het logisch is dat de zzp'er de schuldige is geworden. Hieronder lees je de meest voorkomende problemen die vaste zorgmedewerkers hebben met het roosterproces.

Probleem 1: 'efficiënte', centrale roosterplanning

Een goed rooster is een samenspel tussen degene die het rooster maakt en de medewerkers die het rooster met elkaar dichtlopen. Flexibiliteit, welwillendheid, begrip en wederkerigheid zijn hierbij heel belangrijk. Mensen moeten elkaar iets gunnen. Medewerkers zijn binnen de zorg met elkaar verzameld binnen 'teams'. Een samenspel op 'teamniveau' vraagt dan ook een goede planning op 'teamniveau'. Dit is hetgeen de afgelopen tien jaar steeds vaker onderbroken is geraakt voor zorgmedewerkers. In de slag naar 'efficiency' en 'effectief' roosteren, zijn organisaties op locatieniveau of zelfs regionaal niveau gaan plannen. Het 'optimaliseren van de inzet van de formatie', moet op 'macro' niveau beoordeeld worden. Dit is het belang van de organisatie.

Verstoorde werk privé balans

Het belang van de zorgmedewerker ligt ergens anders. Namelijk op een goede combinatie tussen werk en privé. De - vaak anonieme- centrale planner heeft geen idee wie er in de teams werkzaam zijn of hoe verhoudingen liggen. Zelden heeft een centrale planner een achtergrond in de zorg. De teamleden treffen de gevolgen van de slechte en onlogische planning dagelijks. Zij werken dus 'vervelende diensten' en ervaren dit ook zo. Flexibiliteit, wederkerigheid en begrip gaan verloren.  Medewerkers raken teleurgesteld en stromen op den duur uit. Op zoek naar werk en privé flexibiliseren zij in hun werk.

Praktisch voorbeeld: een team heeft al jaren een eigen planner, tevens teamlid, die het rooster feilloos in elkaar zet in samenspraak met het team. Het rooster wordt via dwang overgedragen aan een centrale planner. Vaste patronen raken verstoord, medewerkers raken teleurgesteld en worden minder flexibel. De ex-roosteraar is diep teleurgesteld en gefrustreerd. De inzet van PNIL neemt toe.

Probleem 2: één 'harde wens' per week

Hoeveel vaststaande privé momenten heb jij gedurende de week? In rollen zoals die van mantelzorger, ouder, partner, opa of oma is het niet heel ongebruikelijk om meer dan één moment te hebben waarop je iets anders te doen hebt dan werk. Voor zorgmedewerkers betekent dat over het algemeen pech gehad. Werkgevers geven medewerkers gemiddeld genomen de ruimte om 'één harde wens' per week te mogen hebben. Het begrip 'harde wens' is een heel gebruikelijk begrip geworden in de zorg. Ook komt het voor dat medewerkers 'één harde en één zachte wens' mogen hebben. Dat wil zeggen één moment in de week die voor jou niet onderhandelbaar is en één moment waar de roosteraar probeert rekening te houden met jouw voorkeur.

Onmogelijke werk privé balans

Vaste medewerkers hebben net als flexwerkers en zelfstandig ondernemers, behoefte aan een gezonde combinatie tussen werk en privé. Wat een gezonde combinatie is, hangt af van de rollen die mensen hebben in hun leven en de levensfase waar ze in zitten. Smal en generiek beleid top-down zonder aanziens des persoons over medewerkers afroepen heeft logischerwijs frustratie en onbegrip tot gevolg. Medewerkers draaien in hun beleving 'vervelende diensten' en zien flexwerkers en zzp'ers wel werk en privé kunnen combineren. Dit leidt logischerwijs tot afgunst.

Praktisch voorbeeld: een organisatie heeft besloten dat voor alle locaties en alle teams per die en die datum gaat gelden dat er slechts één harde en één zachte wens wordt ingevoerd. Medewerkers die al jaren volgens een vast ritme werken moeten daar afscheid van nemen. Toezeggingen worden ingetrokken. Medewerkers kunnen hun privé niet meer combineren met het werk en nemen ontslag. Of blijven aan, maar met veel verlies aan kwaliteit van werkomstandigheden. 

Probleem 3: na een rooster toch nog ad-hoc

We schreven al eerder over hoe je als zorgorganisatie weer grip krijgt op vast-flex binnen teams. Via een basis dienstenpatroon dat werkt voor het team, kun je uiteindelijk op een gezond basisrooster en dienstrooster uitkomen. Dit is niet de praktijk. Het rooster van vaste zorgmedewerkers wordt voortdurend verstoord door de ad-hoc problemen die ontstaan onhandige planning, tekorten en ziekte.

De praktijk van een zorgmedewerker verloopt ongeveer als volgt:

1. Ik dacht een rooster te hebben waarop ik privé kon plannen;
2. Er vallen morgen gaten in het rooster en er is geen flex beschikbaar;
3. Ik word gevraagd te schuiven met mijn rooster en extra te werken;
4. Mijn privé situatie raakt iedere keer verstoord.

Ad-hoc diensten ná inzet flexkrachten

Roosterplanners blijken door tekorten en verzuim niet in staat om vast te houden aan een basisrooster. De planners moeten ná het basisrooster + de inzet van flexwerkers en zzp'ers alsnog een ad-hoc beroep doen op vaste medewerkers. Het inroosteren van flex is dan al gebeurd. De beschikbaarheid van flex zit ook aan zijn top en er is dus geen alternatief meer dan de vaste medewerker zelf. Gevolg is dat zorgmedewerkers ervaren dat 'zzp'ers alleen de leuke diensten op de leuke dagen werken. Anders had ik niet hoeven werken vandaag'. Niet wetende dat er simpelweg geen flexwerkers en zzp'ers meer beschikbaar zijn.

Vast + flex blijkt onvoldoende

De tekorten in de zorg lopen op tot een niveau waarop vaste zorgmedewerkers aangevuld met flexwerkers en zzp'ers in de zorg, niet meer voldoende zijn om het rooster te vullen. Als gevolg van dagelijkse tekorten op de werkvloer kijken vaste zorgmedewerkers naar hun (centrale) planner. Of deze centrale planner hardop durft te zeggen dat vast + flex onvoldoende is, is de vraag. Het is misschien makkelijker om aan te geven dat er geen flexkracht of zzp'er in de zorg meer beschikbaar is. Omdat deze flexwerkers en zzp'ers op diensten X en Y niet konden werken.

Hierdoor ontstaat een label dat flexwerkers en zzp'ers 'alleen de leuke diensten' werken op de 'leuke dagen'. Onderzoek laat zien dat dit niet waar is. Zij werken precies zo flexibel als dat je zou verwachten van zorgmedewerkers. Het echte probleem is dat zorgorganisaties locaties ook na aftrek van vast + flex + zzp, nog steeds met grote tekorten kampen in het rooster. Om die reden blijft de vaste medewerker geconfronteerd worden met het verzoek tot extra werk op momenten waar zij niet achter staan.